چرا یک فهرست از بهترین کتاب های فلسفی برای مبتدیان ایجاد شده است؟ برتراند راسل یک‌بار گفته است: «علم همان چیزی است که می‌دانید و فلسفه همان چیزی است که نمی‌دانید.» دربارۀ فلسفه هیچ‌وقت به‌اندازۀ کافی نمی‌دانیم. گستردگی و گاه نامحسوس بودن فلسفه موجب می‌شود کسانی که تازه با آن آشنا شده‌اند، احساس کنند علمی دست‌نیافتنی است و در پیدا کردن نقطه‌ای برای شروع ناامید شوند.
در چنین شرایطی فقط یک کار می‌توان کرد: از متخصصان فلسفه بخواهید بهترین کتاب های فلسفی برای شروع را معرفی کنند. خوشبختانه من این موهبت را داشتم که با برخی از بهترین ذهن‌های فلسفی جهان مصاحبه کنم و از گفت‌وگو با آن‌ها لذت ببرم. در ادامه، فهرستی از کتاب های فلسفی را که حاصل این مصاحبت‌ها است، نام برده و درباره‌شان چندخطی می‌نویسم.
1. در کافه اگزیستانسیالیستی – سارا بیکول
بسیاری از فیلسوفان اگزیستانسیالیستی معرکه، هیجان‌انگیز و سنت‌شکن بودند. سارا بیکول این مسئله را به‌همراه جذابیت‌ها، خطرات و میراث فلسفۀ آن‌ها، به‌خوبی نشان می‌دهد. این کتاب زندگی و ایده‌های فیلسوفانی از قبیل ژان پل سارتر، سیمون دوبووار، آلبر کامو، مارتین هایدگر، موریس مرلو پونتی، هانا آرنت، فرانتز فانون، آیریس مرداک و حدود 68 شخصیت دیگر را در هم می‌آمیزد و در نهایت، طیف گسترده‌ای از غول‌های روشنفکر قرن بیستم را کوتاه و سریع معرفی می‌کند.
2. تاریخ فلسفه غرب – برتراند راسل
کتاب تاریخ فلسفۀ غرب برتراند راسل از زمان انتشار نخستین نسخه‌هایش در سال 1945 توانسته جایگاه محترم خود را بین کتاب های فلسفه حفظ کند. جامع، دانشمند و آشکارکننده؛ این کتاب تاریخی است که توسط کسی نوشته شده که می‌خواهد در نوع خودش فیلسوفی مورد توجه باشد.
3. دنیای سوفی – یوستین گوردر
دنیای سوفی، یکی از بهترین کتاب های فلسفی خصوصاً برای نوجوانان است که در بیش از بیست میلیون نسخه چاپ شده است. این رمان داستان دختر چهارده سالۀ نروژی، سوفی آدموندسن را در معمایی با سؤالات گیج‌کننده پی می‌گیرد. این کتاب عمیقاً معیار فلسفۀ غربی را در خود گنجانده و آشکار کرده است.
دنیای سوفی مقدمه‌ای عالی برای کاوشی لذت‌بخش در برخی از بزرگ‌ترین سؤالاتی است که به‌عنوان پایۀ فلسفه در طول تاریخ غرب پرسیده شده‌اند.
4. جمهوری – افلاطون
وقتی از کتاب جمهوری افلاطون حرف می‌زنم، دربارۀ کتابی شبیه کتاب‌هایی که با تبلیغاتشان بمباران می‌شویم، حرف نمی‌زنم؛ بلکه از مقدمۀ فلسفۀ جهان و یکی از آثار حیرت‌انگیز انسان دوهزار سال پیش سخن می‌گویم. این کتاب دربارۀ طیف وسیعی از موضوعات فلسفی صحبت می‌کند: فلسفۀ اجتماعی و سیاسی، معرفت‌شناسی، ماوراءالطبیعه، فلسفۀ ذهن، فلسفۀ آموزش، فلسفۀ هنر، جایگاه زنان و… .
با خواندن این کتاب با متنی مهم در تاریخ فلسفه آشنا می‌شوید؛ زیرا کتاب جمهوری جزو بهترین کتاب های فلسفی تاریخ است. همچنین به ارتباط ایده‌های فلسفی با زندگی خودتان پی می‌برید؛ زیرا افلاطون از دل زندگی به ایده‌هایش می‌رسد.
5. بیگانه – آلبر کامو
خواندن درمورد فیلسوفان به‌صورت تاریخی، یکی از راه‌های خوب برای وارد شدن به دنیای فلسفه است؛ با این‌حال، یک راه خارق‌العادۀ دیگر برای غوطه‌ور شدن در آن، خواندن داستان های فلسفی است و برای این کار من کتاب بیگانه که آلبر کامو آن‌را به‌زیبایی نوشته پیشنهاد می‌کنم. این رمان به پوچی مرگ‌ومیر و تشخیص این‌که عشق به زندگی بدون یأس از زندگی وجود ندارد، می‌پردازد.
6. منون – افلاطون
انتظار می‌رود در فهرست بهترین کتاب های فلسفی دنیا نام تعدادی از کتاب‌های معاصر به چشم بخورد؛ اما کتاب های کلاسیک فلسفه غیر از در دسترس بودن، بهترین روش رسیدن به دیدگاهی دربارۀ فلسفه هستند. افلاطون بیش از دوهزار سال پیش این گفت‌وگو را ثبت کرده و هنوز هم خواندنی است. در این رساله سؤالاتی عمیق درمورد انسان و جایگاه او در جهان هستی مطرح می‌شود.
7. ژن خودخواه – ریچارد داوکینز
کتاب داوکینز اولین کتابی است که به کسی که می‌خواهد منطق و انتخاب طبیعی را درک کند، توصیه می‌کنم، هرچند همۀ نظریه‌های آن مورد تأیید من نباشند. تصادفی نیست که این کتاب بیش از یک میلیون نسخه فروخته است. داوکینز خوانندگان کتابش را به دام می‌اندازد و اجازه نمی‌دهد کتاب را زمین بگذارند. کتاب ژن خودخواه به‌لحاظ سؤال‌هایی که درمورد انتخاب طبیعی ایجاد می‌کند، بی‌نظیر است.
8. ضیافت – افلاطون
ضیافت یکی از رساله‌های شاهکار افلاطون دربارۀ عشق است. در ضیافت هم مانند فایدروس و فایدون، موضوع فلسفۀ عشق است. در این رساله سقراط فیلسوفی که به عمق زندگی رفته و آن را می‌کاود، به مباحثه می‌نشیند.
9. تأملات در فلسفه اولی – رنه دکارت
یکی از بهترین کتاب های فلسفی جهان کتاب کلاسیک تأملات فلسفه اولی اثر رنه دکارت است. این کتاب حاصل تعمق دکارت در فلسفۀ اولی است. این کتاب به‌اندازۀ آثار افلاطون قدیمی نیست؛ اما چهارصد سال قدمت دارد و اولین متن عالی فلسفۀ مدرن است. (مدرن در اینجا، به‌معنای معاصر نیست و در مقابل باستانی و قرون وسطایی آورده شده است.) این کتاب مانند آثار افلاطون، پس از گذشت قرن‌ها همچنان خواندنی است.
10. چیستی علم – آلن فرانسیس چالمرز
«چیستی علم» اولین کتابی است که دربارۀ فلسفۀ علم خواندم که من را به این موضوع علاقه‌مند کرد. چالمرز در کتابش، تمام مکاتب اصلی تفکر را احاطه کرده است؛ از inductionism تا falsificationism، از ایدۀ کوهن برای تغییر پارادایم به آنارشیسم روش‌شناختی فایرابند تا مباحث اخیر فلسفه علم مانند واقع‌گرایی مقابل ضد واقع‌گرایی یا ایده‌ای که می‌گویند علم به‌عنوان یک الگوریتم بیزی (Bayesian) رفتار می‌کند یا حداقل باید رفتار کند.
11. تحقیق در فهم بشر – جان لاک
اگر بخواهم کتابی را هم به دانشجویان و هم به خبرنگاران معرفی کنم کتاب «تحقیق در فهم بشر» جان لاک است؛ به‌خاطر زیرکی‌هایش درمورد ضعف‌ها و محدودیت‌های شناختی انسان و سماجتی که او بر استدلال درست دارد. او تنها به اجتناب از اشتباهات اهمیت نمی‌دهد، بلکه انگیزه‌های درست، نگرش درست و تفکر درست را هم مدنظر دارد.
12. مسائل فلسفه – برتراند راسل
کتاب مسائل فلسفه یکی از بهترین کتاب های فلسفه دنیا برای دانشجویان و دانش‌آموزان است. برتراند راسل در این کتاب به بخش‌هایی از فلسفه پرداخته است که می‌توان درباره‌اش امیدوارانه صحبت کرد. از این رو، در این کتاب بیشتر مسائل معرفت‌شناسانه مطرح می‌شود تا وجودی یا مابعدالطبیعه. این کتاب چنان مختصر و تدوین‌شده است که دانشجویان می‌توانند بفهمند بهترین روش نوشتار فلسفی چیست.
13. عدالت: کار درست برای انجام دادن چیست؟ – مایکل سندل
مفهوم عدالت از همان آغاز فلسفه، از زمانی که بشر توانسته افکار خود را مطرح و درباره‌شان گفت‌وگو کند، مورد بحث بوده است. کتاب سندل مقدمه‌ای عالی برای چارچوب‌های مختلف فلسفی برای اندیشه دربارۀ عدالت است و به‌وضوح و خوبی از دیدگاه‌های مختلفی که درمورد این موضوع وجود دارد، در آن صحبت شده است.
14. میهمان – سیمون دو بووار
یکی از بهترین و در عین حال، کم‌استقبال‌شده‌ترین کتاب‌های دوبووار رمان «میهمان» او است. در این رمان، دربارۀ مضامین وجودی، شبکه‌های پیچیدۀ روابطی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم، نگاه دیگران و بازی‌های قدرت به‌شکلی کاملاً سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیز پرسش‌هایی اساسی مطرح می‌شود.
15. پرتقال کوکی – آنتونی برجس
یکی از بهترین کتاب های فلسفی که باید خواند «پرتقال‌کوکی» است. اگر می‌خواهید با داستان قدم به دنیای فلسفه گذاشته و در آن غرق شوید، می‌توانید با این کتاب شروع کنید. حتی اگر آن را قبلاً خوانده باشید، پرتقال‌کوکی یکی از داستان‌هایی است که با هر بار خواندن بیشتر از آن خوشتان می‌آید. این کتابی نگاهی به تأثیر وحشتناک فناوری بر آگاهی انسان، رستگاری و آزادی و خوبی در مقابل شر می‌اندازد.
16. مرد نامرئی – رالف الیسن
رمان مرد نامرئی رالف الیسن تجربۀ درخشان مردی سیاه‌پوست را در اواسط قرن بیست در آمریکا به تصویر می‌کشد. در این کتاب بدون وارد کردن مسائل سیاسی از اختلاف نژادی گفته می‌شود. در کتاب الیسن که جامعۀ زمان خودش را نقد می‌کند، ابزار روایت برای مقابله با قدرت به کار گرفته شده است. الیسن با این کتاب عمیقاً خوانندگان را به تفکر دربارۀ اختلاف نژادها وامی‌دارد.
17. تاریخچه کوتاهی از فلسفه – نایجل واربرتون
اگر بخواهید درمورد تاریخچۀ فلسفه، متفکران بزرگ و لحظات مهم و ایده‌های انتقادی آن بیاموزید، این کتاب به شما کمک می‌کند. این کتاب از یک ساختار زمانی پیروی کرده و حکایت‌های سرگرم‌کنندۀ زیادی دارد؛ در عین حال، از مضامین پیچیده‌تر هم گفته و لذت بردن از فلسفه را آسان می‌کند. بعد از خواندن این کتاب، حتماً سؤالاتی مهم و ناراحت‌کننده خواهید پرسید.
18. نقد عقل محض – ایمانوئل کانت
کانت دو تا از بزرگ‌ترین مکتب‌های متضاد تاریخ تفکر یعنی تفکر عقلانی و تفکر تجربی را گرد هم آورده و یکی از بهترین کتاب های فلسفی را تا به امروز نوشته است. کانت عقل بشر را کشف می‌کند و می‌کوشد توهمات و بخش‌های اصلی آن را تجزیه کند.
19. فراسوی نیک و بد: پیش‌درآمد فلسفه آینده – فردریش نیچه
یکی از فیلسوفان برجستۀ جنبش اگزیستانسیالیستی فردریش نیچه و یکی از بهترین کتاب‌های او «فراسوی نیک و بد» است. او در این کتاب تناقض‌های درک متداول اخلاق را تجزیه کرده و بخش عمده‌ای از اندیشۀ قرن بیستم را به‌تعاقب، می‌سازد.
20. شهریار – نیکولو ماکیاولی
گفته می‌شود کتاب شهریار ماکیاولی یکی از نخستین آثار فلسفۀ مدرن، به‌ویژه فلسفۀ سیاسی مدرن است که در آن حقیقت مؤثر از هر چیز ایدئال ولی انتزاعی، مهم‌تر به‌نظر می‌رسد. ماکیاولی برخلاف آرمان‌گرایان بر لزوم واقع‌گرایی تأکید می‌کند. این کتاب یکی از ماندگارترین تأثیرات ماکیاولی بر مدرنیته است.
بهترین کتاب های فلسفی به ما چه می‌دهند؟
زمانی‌که انسان توانست در باب ماهیت زندگی خویش و جنبه‌های مختلف آن تفکر کند، فلسفه متولد شد. فلسفه چیزی‌ست که به دنبال معنا دادن به زندگی ما است. حتی کسانی‌که کتابی دربارۀ فلسفه نخوانده‌اند، در زندگی‌شان با مسائل فلسفی روبرو شده و به پاسخ‌های درست می‌اندیشند.
خواندن برگزیده‌ای از بهترین کتاب های فلسفی هم ما را به‌طور کلی با افکار فلسفی جهان آشنا می‌کند و هم برای کسانی که مستعد غوطه‌وری در اقیانوس بی‌پایان فلسفه هستند، یک سکوی شیرجه است.
