هر شهر و کشوری در جهان به یکی از خصوصیاتش معروف است؛ هرچند چیزهای قابل توجه دیگری هم داشته باشد. شهر قم نیز شهری قدیمی‌ست که از پیش از اسلام به موهبت وجود رودخانه‌اش سرپا بوده و امروز به سبب مرکزیت مذهبی‌اش، شهری مهم محسوب می‌شود. اما این شهر جاذبه‌های دیگری هم دارد که کمتر به آن‌ها پرداخته شده و مسافران کمتر به آن‌ها سر می‌زنند. در این مطلب کوشیدیم این جاهای دیدنی قم و اطراف آن را معرفی کنیم.
اگر از این پس، گذرتان به این شهر خورد، به این مکان‌ها هم سر بزنید و شناختی کامل‌تر از استان کوچک قم داشته باشید.
مقابر گنبد سبز – آرامگاه‌هایی از دل تاریخ
یکی از معروف ترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی قم در نوروز خصوصاً، باغ مقابر گنبد سبز است. این بنا در خیابان قدیمی انقلاب قم جنب گلزار شهدا قرار دارد؛ در محلی که قدیمی‌ها آن را به دروازه کاشان می‌شناسند. ساختمان این مقابر در قرن هشت هجری ساخته شده و آرامگاه حاکمان خاندان صفی است. معماری این سه گنبد متعلق به دورۀ ایلخانان مغول و تحت تأثیر معماری گنبد سلطانیه است.
مسجد جامع قم – گنبدی شگفت‌انگیز
یکی از دو مسجد قدیمی شهر قم، مسجد جامع یا مسجد عتیق است. این بنا در خیابان آذر در محلی معروف به دروازه‌ری واقع شده است. حرف‌وحدیث‌ها دربارۀ بانی مسجد و تاریخ ساخت آن بسیار است. اما آنچه از کتیبه‌ها و کتاب‌های تاریخی به‌قطع برمی‌آید این است که قدمت گنبدخانۀ این مسجد به دوران حکومت سلجوقی برمی‌گردد.
این مسجد یک‌بار در دورۀ فتحعلی‌شاه و بار دیگر در سال 1375 بازسازی شده است. در میانۀ حیاط مسجد شاخصی وجود دارد که با تابیدن آفتاب به آن، زمان دقیق اذان ظهر تعیین می‌شود.
خانه تاریخی زند – موزۀ مردم‌شناسی
از به‌هم پیوستن خانۀ دو برادر، حاج علی خان و حاج قلی خان زند، در یکی از کوچه‌های باریک محلۀ چهارمردان، یکی از جاهای دیدنی قم در عید خصوصاً ایجاد شده است. در سال هشتاد خورشیدی، سازمان میراث فرهنگی این دو خانه را بازسازی و به‌هم متصل کرده و کاربری‌اش را به موزۀ مردم‌شناسی تغییر داده است.
قدمت این خانه 130 سال است و در داخل آن اشیائی مانند سفال‌هایی از دورۀ سلجوقی، منبری ششصدساله، درهای قدیمی، ظرف‌های تزئینی، پیکره‌ای به شکل گاو متعلق به قرن پنج و شش هجری و تبرهایی برنزی از دوره‌های پیش از میلاد مسیح نگهداری می‌شود.
موزه آستانه مقدسه – شهر هنر و تاریخ
در سال 1314 در دورۀ پهلوی اول موزۀ آستانۀ مقدسه در ساختمان اولیۀ خود افتتاح شد. بعد از انقلاب محل موزه منتقل شد. موزه آستانه مقدسه دارای دو تالار بزرگ و زیبا و کاشی‌کاری‌شده است. این موزه گنجینه‌ای ارزشمند از آثار تاریخی دوره‌های تیموری، صفوی و قاجار دارد. قرآنی منسوب به امام رضا نیز در این موزه نگهداری می‌شود.
قالی‌ها و قالیچه‌ها، تابلوهای نقاشی، کاشی‌های زرین، کتیبه‌ها و ظروف شیشه‌ای و خاتم و منبت‌کاری‌شده بخشی از آثار ارزشمند این موزه هستند. سفالینه‌هایی از هزاره‌های اول و دوم پیش از میلاد که از منطقه‌های باستانی سیلک کاشان و صرم قم به‌دست آمده‌اند، قدیمی‌ترین آثار این موزه هستند.
بازار قم – صدای دادوستد از دالان تاریخ
قم نیز مانند هر شهر بزرگ دیگری در ایران از دیرباز دارای بازار بوده است. بازار از مهم ترین جاهای دیدنی قم به‌شمار می‌رود. قدیمی‌ترین بخش آنْ بازار کهنه است که در دورۀ صفویه ساخته شده و در دورۀ قاجار، بخش‌های بازار نو و تیمچه‌ها به آن اضافه شده است. در طول بازار سراهایی وجود دارد که در قدیم کاروانسرا بوده‌اند و امروزه رسته‌های مختلفی از کاسبان در آنجا فعالیت می‌کنند.
روشنایی و تهویۀ بازار قم با دریچه‌هایی که در سقف وجود دارند، تأمین می‌شود. از حدود پنجاه سال پیش که شهر قم شروع به گسترش کرد، بخش‌هایی از بازار برای همیشه از بین رفت.
حمام حاج عسگرخان – همچنان زنده
در راستۀ شمالی بازار قم حمامی به نام حمام حاج عسگرخان وجود دارد. قدمت این حمام بر طبق کتیبۀ سنگی‌اش به سال 1216 هجری، دوران سلطنت فتحعلی‌شاه بازمی‌گردد. گرمابه حاج عسگرخان دارای دو بخش حمام و چاله‌حوض است. بخش چاله‌حوض آن تقریباً مخروبه شده؛ اما حمام با تغییر شیوۀ کارکردنش هنوز فعال و مورد استفادۀ محلی‌هاست. از دیگر حمام های تاریخی قم حمام عشقعلی‌خان واقع در کوچۀ عشقعلی است.
خانه تاریخی یزدان‌پناه – پذیرای میهمانان
در محله‌ای قدیمی به‌نام باغ‌پنبه در خیابان باجک قم، خانه‌ای تاریخی واقع شده است که امروزه کارکرد موزۀ صنایع دستی و رستوران سنتی دارد. معماری این خانه معماری اصیل دورۀ قاجار است. دارای اتاق‌های زمستانۀ آفتاب‌گیر و اتاق‌های تابستانۀ سقف‌بلند، اتاق‌های اندرونی و بیرونی، ارسی‌ها، ستون‌ها، پاخوری و… است.
این خانه یکی از بهترین جاهای دیدنی قم در بهار خصوصاً است. اتاق‌های عقیق، زمرد، شجره، یاقوت، فیروزه، شمسه و تیمچه محلی برای غذاخوردن و استراحت و باقی اتاق‌های خانه محل بازدید از آثار تاریخی و صنایع دستی گران‌قدر است.
خانه ملاصدرا – شاهد سال‌های گوشه‌نشینی فیلسوف
صدرا پسر یکی از فرمانروایان فارس، دارای استعدادی یگانه بود. صدرا پس از اتمام تحصیلاتش در اصفهان به شهر خود بازگشت و مشغول تدریس و تحصیل گشت. اما حسادت دیگر استادان به نبوغ بی‌نظیر او موجب شد او خانه و شهرش را ترک کند و به روستای کوچک کهک در منطقۀ ییلاقی قم بیاید.
خانه‌ای که فیلسوف بزرگ اشراق در آن بخش بزرگی از آثار خود را آفریده است، در شهر کهک همچنان پابرجاست. این خانه گنبدی خشتی و بلند و گچ‌بری‌های ساده دارد. برای بازدید از این خانه، باید از جادۀ اصفهان به سمت بخش کهک رفت. خانۀ فیلسوف گران‌قدر اشراق یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری قم محسوب می‌شود که چنان‌که باید شناخته نشده است.
منار میدان کهنه – صدای اذان از قرن سوم هجری
در محلۀ پامنار قم، حد فاصل میدان کهنه و مسجد جامع یکی از قدیمی‌ترین مناره‌های ایران قرار دارد. کتیبۀ آجری منار میدان کهنه یا منار چارسو از بین رفته است؛ اما بر طبق کتاب‌های تاریخی تاریخ ساخت آن سال 291 هجری قمری است. بخش بزرگی از پیکرۀ این بنا از بین رفته و در دورۀ زندیه بازسازی شده است.
گفته می‌شود این منار در گذشته بخشی از دیه یا دژ باستانی ممجان شهر باستانی کمیدان بوده است که آن را از بیابان‌های اطراف جدا می‌کرده و در گذر زمان معبر این دژ به بازار قم تبدیل شده است. با وجود نشستن غبار زمان بر چهرۀ تاریخی شهر، همچنان دیدن این نوع از جاهای دیدنی قم از بقیه جالب‌تر است.
مدرسۀ غیاثیه – بازمانده‌ای از دوران تیموریان
در محلۀ پامنار و نزدیک میدان کهنۀ قم، دو منارۀ باستانی دیگر این شهر در سردر مدرسۀ غیاثیه یا پامنار قرار دارد. طبق کتیبه‌های آجری باقی‌مانده این مدرسه در قرن نهم هجری ساخته شده است. معماری مدرسه و تزئینات گچی و تلفیق آجر و کاشی در نقش‌ونمای مناره‌ها و تزئین با کاشی‌های فیروزه‌ای ورودی مدرسه نشان از عظمت و زیبایی مدرسۀ غیاثیه در گذشته‌های دور دارد.
در سال 1045 هجری قمری، در شهر قم سیلی ویرانگر آمد و مدرسه غیاثیه را ویران کرد. امروزه از آن بنای باشکوه جز سردر و مناره‌ها چیزی باقی نمانده است.
آتشکدۀ نویس – صدای نجوای انسانِ دوهزار سال پیش
در غرب استان قم، بخش خلجستان، اگر دوونیم کیلومتر از روستای نِویس دور شویم، به یکی از جاذبه های گردشگری اطراف قم ، بنایی چهارطاقی می‌رسیم. این بنا به احتمال زیاد متعلق به اواخر دورۀ اشکانیان است. آتشکدۀ نویس یا برزو که در دشت برزو ساخته شده، یک ساختمان مکعبی‌شکل از جنس قلوه‌سنگ‌هایی بزرگ است که با ملات گچ، دوهزار سال است به‌هم چسبیده‌اند.
کاروانسرای پاسنگان – کاروانسرایی بازیافته
در 20 کیلومتری جادۀ قم‌کاشان بنای کاروانسرایی دیده می‌شود که در قرن سیزدهم توسط بازرگانی قزوینی به‌نام حاجی محمدباقر ساخته شد. کاروانسرای پاسنگان در زنبورک از توابع جنت‌آباد قم قرار دارد. این بنا شش اتاق، شانزده ایوانچه، حیاط، اتاق نگهبانان و اصطبل دارد. به‌علت نزدیک‌بودن به کویر مرنجاب، کاروانسرای پاسنگان محل مناسبی برای رصد ستارگان است.
همچنین، با تبدیل این اثر تاریخی به اقامتگاه بوم‌گردی و برقراری رستورانی سنتی در این محل، علاقه‌مندان بسیاری برای پرنده‌نگری، برگزاری مراسم مذهبی و دیگر جشن‌ها به اینجا می‌آیند.
سد کبار – نمود مهندسی ایرانی
از کاروانسرای پاسنگان و مزارع زنبورک که کمی بگذریم به سدی می‌رسیم که هفتصد سال پیش در دل کوه ساخته شده است. سد کِبار، یکی از جاهای دیدنی قم تا اصفهان ، 26 متر ارتفاع و 55 متر طول دارد. این سد یک برج آبگیر دارد که آب را به قسمت زیرآب می‌برد. سد کبار پس از سال‌ها همچنان، فعال و موجب رونق مزارع منطقه است. این سد به قدیمی‌ترین سد قوسی جهان معروف است.
کاروانسرای دیرگچین – صدای پای کاروان‌ها
در هشتاد کیلومتری شمال‌شرقی شهر قم، بر سر جادۀ تاریخی قم به ری، کاروانسرایی قرار دارد که اول‌بار در دورۀ ساسانی ساخته شده است. در کتاب‌ها این‌طور نوشته شده است که این بنا در گذشته گنبدی گچی داشته و از این رو، به‌نام دِیر گچین شهرت یافته است. این کاروانسرا به‌علت اهمیتی که دارد به مادر کاروانسراهای ایران شهرت یافته است.
دیرگچین در دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار بازسازی شده و بنای امروزی آن از دورۀ صفوی پابرجاست. در گذشته دیرگچین غیر از استراحت‌گاه کاروان‌ها بودن، اهمیت نظامی نیز داشته است.
قلعه قمرود – نشانی از روزگاری کهن
در نزدیکی روستای قمرود در شمال شرقی شهر قم، قلعۀ قمرود قرار دارد. این بنا دارای دو بخش است که قسمت کهن‌تر متعلق به دورۀ سلجوقی است و بخش جدیدتر را میرزا نظام غفاری در دورۀ صفویه ساخته است. این بنا دو طبقه و دارای حوض‌خانه و بادگیر است.
قره‌تپۀ قمرود – تپۀ باستانی ناشناخته
در نزدیکی روستای قمرود محوطه‌ای باستانی وجود دارد که در آن آثاری از دورۀ پیشاتاریخی پارینه‌سنگی تا دورۀ قاجار پیدا شده است. در طول تاریخ این منطقه به‌علت وجود رودخانۀ قمرود دوره‌های آبادی و ویرانی متعددی را کشف کرده است.
در قره‌تپه، ظرفی یافته شده که بر آن تصویر یوزپلنگ آسیایی نقش بسته و این اثر قدیمی‌ترین نشانۀ حضور یوزپلنگ آسیایی در ایران است که هم‌اکنون در موزۀ ایران باستان نگهداری می‌شود.
کاروانسرا و پل دلاک – آجرهای باستانی
در مسیر جادۀ تهران – قم در بخش مرکزی استان قم نزدیکی روستای ملک‌آباد یکی دیگر از جاهای دیدنی قم ، پل و کاروانسرایی آجری قرار دارد. این بنا در دورۀ کریمخان زند ساخته شده است. کاروانسرای دلاک از بناهای چهارایوانی است که امروزه ویرانه‌هایی از آن به‌جا مانده است.
کاروانسرای سنگی علی‌آباد – مسافرخانه‌ای مجلل
در پنجاه کیلومتری شمال‌شرقی استان قم، در کنار روستای علی‌آباد بنای ساختمانی سنگی دیده می‌شود که از دورۀ صفویه پابرجاست. این بنا در دورۀ صلح کاروانسرا و در زمان جنگ کاربری دژ داشته است. این کارونسرا غیر از بخش‌های معمول، محلی برای مسافران ثروتمند و در پشت بنا، باغ انار کوچک و یک حوض داشته است.
پلنگ‌دره – زیستگاه حیات وحش
شاید کمتر کسی بداند استان قم که به آب‌وهوای کویری‌اش مشهور است دارای منطقه‌ای ییلاقی و زیستگاه حیات وحش باشد. منطقۀ حفاظت‌شدۀ پلنگ‌دره یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری طبیعی استان قم است. این منطقه سه‌هزاروهفتصدوسی‌وپنج هکتار وسعت دارد. حضور پلنگ از دیرباز در این منطقه، موجب چنین شهرتی شده است.
البته سال‌هاست در این منطقه پلنگی دیده نشده و تنها آثاری از زیستن این جانور کشف شده است. علت بزرگ این امر شکارچیان غیر قانونی هستند. پلنگ‌دره دارای پوشش گیاهی متنوع و انواع جانوران است. آب‌وهوای آن خنک و معتدل و در زمستان عموماً پوشیده از برف است. در شمال پلنگ‌دره، درۀ ریواس از بهترین جاهای دیدنی قم در نوروز قرار دارد؛ به‌خاطر طبیعت بی‌نظیرش.
دریاچه نمک – شورترین دریاچۀ ایران
62 کیلومتر دورتر از شهر قم به‌سمت کاشان در مجاورت کویر مرنجاب یکی از جاذبه های گردشگری قم دریاچه نمک قرار دارد. این دریاچه هزاروسیصد کیلومتر مربع وسعت دارد و بهترین زمان سفر به آن اوایل بهار و اواسط پاییز است. نمک این دریاچه برای مصارف صنعتی استخراج می‌شود. عمق نمک دریاچه در عمیق‌ترین قسمت‌هایش به 40 متر می‌رسد.
دریاچه حوض سلطان – آینۀ کویر
در 35 کیلومتری آزادراه قم‌تهران به‌سمت شرق اتوبان دریاچۀ حوض سلطان قرار دارد. گفته می‌شود در سال 1883 میلادی به‌خاطر ساخته‌شدن جاده شوسه تهران‌قم این دریاچه تشکیل شده است. در طول زمستان و فصول پربارش سطح آب دریاچه بالاتر است. دریاچۀ حوض سلطان و اطرافش زیستگاه انواع پرندگان، پستانداران و خزندگان است. بهترین زمان بازدید از آن مانند دریاچه نمک اوایل بهار و اواسط پاییز است.
تالاب بهشت معصومه – بهشت پرنده‌نگری
در سه کیلومتری حاشیۀ آزادراه قم‌تهران تنها تالاب دائمی استان قم، تالاب بهشت معصومه قرار دارد. این تالاب مجموعه‌ای از چشمه‌های کویری‌ست که به‌هم می‌پیوندند. تالاب بهشت معصومه یکی از مقصدهای پرندگان مهاجری چون کاکایی، چوب‌پا و مرغابی و محلی مناسب برای پرنده‌نگری‌ست.
روستای وشنوه و غار آن – منطقه‌ای ییلاقی
در شصت کیلومتری شهر قم در بخش کهک منطقه‌ای ییلاقی به‌نام کوهستان اردهال وجود دارد. این منطقه روستاهای خوش‌آب‌وهوایی دارد که یکی از آن‌ها روستای توریستی وشنوه است. در نزدیکی این روستا غاری باستانی وجود دارد که آثار حضور انسان در آن از 3000 سال پیش از میلاد مسیح کشف شده است. این غار یکی از مقاصد علاقه‌مندان غارنوردی است.
گنبد نمکی قم – توریسم‌درمانی
یکی از ناشناخته ترین جاهای دیدنی قم گنبد نمکی آن معروف به گنبد نمکی طغرود است. این جاذبۀ طبیعی تنها گنبد نمکی متقارن جهان است که در دل خود یک دریاچۀ نمکی کوچک دارد و از این حیث نیز بی‌همتاست. گنبد نمکی قم حاصل چین‌خوردگی‌های زمین‌شناختی است و ظرفیت خوبی را برای تبدیل شدن به یک مرکز توریسم‌درمانی دارد. گنبد نمکی قم در چهل کیلومتری غرب قم در بخش جعفریه قرار دارد.
پل امامزاده عبدالله – معماری دورۀ قاجار
هنگام گشت‌وگذار در بخش کهک، بد نیست سری هم به یک پل تاریخی زد. پل سپه یا امامزاده عبدالله اثری به‌جای‌مانده از دورۀ قاجار، در نزدیکی روستای چم‌قلعه و پنجاه‌متری امامزاده عبدالله است. پل سپه یک کتیبۀ سنگی دارد که تاریخ ساختش در آن ذکر شده است.
روستای فردو – فردوس قم
47 کیلومتر دورتر از قم دیگر خبری از کویر و گرما نیست؛ آنجا بهشت قم قد علم کرده است. روستای باصفای فردو در منطقه‌ای کوهستانی با آب‌وهوای معتدل قرار دارد. بلندترین قلۀ استان قم، برف‌انبار در دوازده‌کیلومتری این روستا و مرتع سرسبز و زیبای ویلحال در شانزده‌کیلومتری آن است. غار سالمستان از دیگر جاذبه های گردشگری قم برای غارنوردان در شش کیلومتری روستاست.
این روستا چشمه‌های آب فراوان، محصولات باغداری متنوع مثل هلو، زردآلو، گردو، گیلاس، فندق و بادام و رودخانه‌ای فصلی دارد که زیستگاه جانوران و پرندگان مختلفی‌ست.
دره قاهان – عروس استان قم
در 35 کیلومتری جادۀ ساوه به سلفچگان یک جادۀ فرعی وجود دارد که شما را به خوش‌آب‌وهواترین منطقۀ استان قم می‌برد؛ جایی که قطعاً انتظار ندارید در یک استان کویری ببینید.
درۀ قاهان از جاذبه های طبیعی و جاهای دیدنی قم منطقۀ گسترده‌ای شامل چندین روستا و یک تنگۀ زیباست. روستاهای آغالک، جمیزقان، قاهان، نویس، کاسوا و انجیله در این دره قرار دارند که سه تای آخری در دل کوه‌ها و به‌صورت پلکانی ساخته شده‌اند. بهارهای این دره پر از گل‌های رنگارنگ خصوصاً بیدمشک است. در زمستان درۀ قاهان سراسر از برف پوشیده می‌شود. روستای نویس یکی از جاهای موردعلاقۀ عاشقان نجوم برای رصد است.
در ییلاق بالادستی روستای انجیله دشت موسیر قرار دارد. روستای قاهان تنگه‌ای به عرض یک تا دو متر دارد که از جاذبه های دره قاهان محسوب می‌شود. حواستان باشد با ورود به این منطقه اختلاف دمایی تا حدود ده درجه را تجربه خواهید کرد؛ پس برای آن آماده باشید.
جاهای دیدنی قم – نشان دیرینگی و اصالت این شهر
جاذبه های شهر قم همان‌طور که گفتیم محدود به ویژگی‌های مذهبی این شهر نیست. قم از کهن‌ترین زیستگاه‌های بشر و یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است. زیبایی‌های طبیعی و آثار تاریخی آن همیشه مورد غفلت واقع شده‌اند و گرد گذر زمان بر پیشانی‌شان نشسته است.
پیدا کردن جاهای دیدنی قم با آدرس مسئلۀ پیش‌روی مسافران این شهر که ما تلاش کردیم آن را حل کنیم. در این مطلب کوشیدیم این مکان‌ها و تفریح‌گاه‌ها را معرفی کنیم تا بار دیگر که به استان قم سفر کردید، خاطرۀ متفاوتی از جاهای دیدنی قم برای خود ثبت کنید.
2 دیدگاه‌ها
چه جالب بود. من با این‌که قمی هستم خیلی از این جاها رو نمی‌شناختم. ممنونم.
یه جوری از فردو نوشتید ادم یاد کوهای الپ و کوهپایه های سویس می افته …نخیر اقا این خبرا هم نیست …