مسجدهای معروف ایران که جاذبه گردشگری هم محسوب می‌شوند

مسجدهای ایران علاوه‌بر ارزش مذهبی که در زندگی ایرانیان دارند، نمایان‌گر گنجینه‌ای از تاریخ و تمدن کشورمان نیز محسوب می‌شوند. بسیاری از مسجدهای معروف ایران تاریخی هستند و جزو جاذبه های گردشگری کشور شمرده می‌شوند. مساجد تاریخی ایران گنجینه‌های غنی برای نشان دادن رشد، شکوفایی و اوج معماری ایرانی و معماری اسلامی هستند. شکل ساخت مساجد، کاشی‌کاری‌های رنگین، نقش‌ونگارهای اسلیمی، معرق، گچ‌بری‌ها و… هر گردشگری را به وجد می‌آورد.

اگر از لحاظ تاریخی و معماری بخواهیم مساجد را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که ساخت مساجد و محیط آن‌ها در دوره‌های مختلف، تفاوت‌های عمده‌ای داشته است. برای مثال مساجدی که در هر یک از دوره‌های عباسی، آل‌بویه، سلجوقیان، صفویه، قاجار و… ساخته شده‌اند با هم تفاوت دارند.

در این مقاله قصد داریم به معرفی و بررسی برخی از مسجدهای مهم ایران بپردازیم. به‌طور کلی آمار دقیقی از تعداد مسجدهای ایران در دسترس نیست و گفته می‌شود تعداد مسجدهای ایران به چیزی حدود 70 هزار بنا می‌رسد. برخی از آن‌ها شناخته‌شده‌تر و مهم‌تر هستند که برای آشنایی با مساجد برجسته ایران از جهات مختلف مانند قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین، کوچک‌ترین، زیباترین‌ها و… با ما همراه باشید.

 

مسجد جامع فهرج – قدیمی ترین مسجد ایران

قدیمی ترین مسجد ایران که بنای آن از ابتدا به نیت مسجد بودن ساخته شده است، مسجد جامع فهرج در روستایی با همین نام از توابع کرمان است. این مسجد اکنون یک اثر تاریخی ارزشمند است. مسجد روستای فهرج در سال 32 هجری ساخته شده است و اکنون یکی از مسجدهای معروف ایران و جاذبه های گردشگری کرمان شناخته می‌شود. در میان مسجدهای ایران آثار قدیمی زیادی وجود دارد اما پژوهشگران و متخصصان این مسجد را به‌عنوان قدیمی‌ترین بنای اسلامی در ایران که هنوز هم سر پا است، می‌شناسند.

بناهای دیگر و قدیمی‌تری از مسجد جامع فهرج وجود دارند که در ابتدا آتشکده بوده‌اند و پس از ورود اسلام به ایران، آن آتشکده‌ها به مسجد تبدیل شده‌اند. یکی از معروف‌ ترین مسجدهای ایران که در ابتدا آتشکده بوده است، مسجد تاریخانه دامغان است.

 

مسجد آرد و خرما – کوچک ترین مسجد ایران

یکی از عجیب‌ترین مسجدهای معروف ایران مسجد 3 متر در 5 متر واقع در اردکان یزد است. به این مسجد، مسجد آرد و خرما می‌گویند. کسی نمی‌داند چرا این مسجد به این اندازه کوچک ساخته شده است، حتی مشخص نیست که این مسجد در دوران صفویه ساخته شده است یا در دوران قاجار. هم‌چنین بر سر دلیل نام‌گذاری این مسجد هم اختلاف نظر است. به‌نظر می‌رسد تنها چیزی که درباره آن کاملاً مشخص است، رتبه اول کم‌مساحت‌ترین مسجد ایران است.

 

مسجد اتابک – بزرگ ترین مسجد ایران

برخلاف دو مسجد بالاتر که از شهرت کمی برخوردارند، احتمالاً نام بزرگ ترین مسجد ایران را قبلاً شنیده باشید: مسجد اتابک شیراز که به آن مسجد نو یا مسجد جامع جدید هم می‌گویند. یکی از عللی که نو یا جدید نام گرفته است، ساخته شدن آن پس از مسجد عتیق شیراز است که در موارد بعدی به آن می‌پردازیم.

این مسجد در ابتدا منزل اتابک سعد بن زندی، پنجمین حکم‌فرما از سلسله اتابکیان بوده است. فرزند اتابک بیماری سختی گرفت و او نذر کرد در صورتی که حال فرزندش خوب شود، خانه‌اش را خراب ‌کند و به جای آن مسجد بسازد که همین اتفاق هم افتاد.

به‌طور کلی شیراز یکی از شهرهای ایران است که تعدادی از دیدنی‌ترین مساجد ایران را در خود جای داده است. مسجد اتابک یکی از زیباترین مسجدهای معروف ایران است که ارزش تاریخی و هنری بسیار بالایی نیز دارد. این مسجد در قرن ششم هجری و در دوره اتابکان ساخته شده است. مسجد اتابک حدود 20 هزار متر مربع مساحت دارد و در دوران مشروطه، فعالیت‌های سیاسی در این مسجد صورت می‌گرفته است.

 

مسجد جامع عتیق شیراز

این مسجد با نام‌های مسجد عتیق، مسجد جمعه، مسجد جامع و مسجد آدینه یکی از قدیمی‌ترین مساجد شیراز و یکی از مسجدهای معروف ایران است و در نزدیکی شاهچراغ قرار دارد. این مسجد در قرن دوم هجری و در زمان سلسله صفاریان ساخته شد و در قرن دهم در زمان صفویان بازسازی و تعمیر شد. این مسجد 2 ایوان و 6 در ورودی و خروجی دارد.

درب ورودی شمالی به دوازده امام معروف است و دلیل آن، نوشته شدن نام 12 امام بر روی 4 کتیبه و نصب شدن آن در این ورودی است. نمای این مسجد پر از کاشی‌کاری‌ها و آیات قرآنی نگاشته شده با خط نسخ و نستعلیق، احادیث، تصاویر گل و بته و… است. تاریخچه بسیاری از کتیبه‌های موجود در این مسجد به زمان صفویان بازمی‌گردد.

سقف محراب مسجد مانند قسمت بالایی نمای بیرونی آن، با کاشی‌های لاجوردی پوشانده شده است. این مسجد در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

مسجد نصیرالملک

نمی‌توان از مسجدهای معروف ایران و مساجد شیراز صحبت کرد و به مسجد نصیرالملک اشاره نکرد. در سال 1255 یکی از اعیان شیراز به نام میرزا حسن علی خان، ملقب به نصیرالملک، دستور ساخت یک مسجد را داد که ساخت آن 12 سال طول کشید و در سال 1267 به پایان رسید.

این مسجد نه تنها یکی از معروف ترین مساجد ایران و آثار ارزشمند تاریخی شیراز است، بلکه یکی از چشم‌نوازترین جاذبه های توریستی شیراز نیز محسوب می‌شود. انعکاس و شکست نورها از میان شیشه‌های رنگی و افتادن نورهای رنگی روی فرش‌های پرنقش‌ونگار درون مسجد، صحنه مسحورکننده‌ای را خلق می‌کند که دل هر بیننده‌ای را به دست می‌آورد.

بسیاری از عکاسان اگر به شیراز سفر کنند حتماً از این تصویر زیبا عکس می‌گیرند. زیباترین جلوه‌های رنگین این مسجد در ساعات صبح تا ظهر است و بعدازظهر رمق چندانی ندارد.

 

مسجد وکیل

نام وکیل که می‌آید احتمالاً متوجه می‌شوید که درباره یکی از آثار شیراز در دوره زندیه صحبت می‌کنیم. این مسجد نیز یکی از آن آثار و هم‌چنین یکی از مسجدهای معروف ایران است. مسجد وکیل به دستور کریم خان زند ساخته شده است. فرآیند ساخت این مسجد 20 سال طول کشیده است، اما اگر دو ایوان و 48 ستون جذاب و هیجان‌انگیز آن را ببینید، متوجه می‌شوید که چرا زمان ساخت آن طول کشیده است. یکی از مشخصه‎هایی که این مسجد را به یکی از زیباترین مسجدهای ایران تبدیل می‌کند، محراب آن است که با سنگ مرمر سبز ساخته شده است.

 

مسجد شیخ لطف‌الله

اصفهان همیشه یکی از مهم‌ترین و توریستی‌ترین استان‌های کشور بوده و در دوران صفویان نیز پایتخت کشور بوده است. دوره صفویان دوره شکوفایی و گسترش اسلام در ایران و اسلامی شدن حکومت بوده است. بنابراین دور از انتظار نیست که تعدادی از مسجدهای معروف ایران در اصفهان قرار داشته باشند.

مسجد شیخ لطف الله یکی از مسجدهای مهم ایران است که دو ویژگی شاخصی که دارد، آن را از مساجد دیگر جدا می‌کند. اول این‌که گنبد این مسجد، گردترین گنبد دنیا است. این مسئله از لحاظ معماری به خصوص در زمان ساخت خودش بسیار دشوار و پیشرو بوده است. البته اگر متوجه گردتر بودن گنبد آن نشدید ایرادی ندارد، چون مشخصه دیگری برای تشخیص آن وجود دارد و آن نداشتن مناره است. برای این مسجد هیچ مناره‌ای ساخته نشده است.

گنبد سراسر لاجوردی این مسجد، جلوه و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد و تقریباً می‌تواند اولین چیزی باشد که در میدان نقش جهان توجه شما را به خود جلب کند. مصالح، سنگ‌ها، کاشی‌ها و رنگ‌های به‌کاررفته در این مسجد به قدری عالی هستند که پس از گذشت صدها سال از ساخت آن، با وجود تابش آفتاب، بارش برف و باران و… ذره‌ای تغییر رنگ نداده و مانند روز اول خود باقی‌مانده است.

 

مسجد امام اصفهان

در همان میدان نقش جهان اصفهان که بایستید، مسجد دیگری را می‌بینید که از مسجد شیخ لطف‌الله بزرگ‌تر و در واقع یکی از مسجدهای معروف ایران است و اسامی زیادی دارد: مسجد امام، مسجد شاه، مسجد سلطانی، مسجد عباسی.

این بنا یکی دیگر از آثار برجای‌مانده از دوران صفویان است و به‌خاطر کاشی‌کاری‌های آبی در طیف‌های مختلف و سبک معماری قرینه‌اش یکی از جاذبه های گردشگری اصفهان است. اگر خودتان هم به تماشای این مسجد نرفته باشید، احتمالاً در فضای مجازی ویدئوهایی را از مردم دیده‌‌اید که در میان صحن مسجد می‌ایستند و صحبت می‌کنند و صدای‌ آن‌ها اکو دارد.

نوع معماری خاص و هوشمندانه‌ای برای ساخت این مسجد به‌کار رفته است که تنها به‌خاطر معماری دقیق و جای قرارگیری مصالح، قابلیت اکودار شدن صدا در آن ناحیه به وجود آمده است.

 

مسجد جامع یزد

یزد نیز یکی از بزرگ‌ترین و مذهبی‌ترین استان‌های کشور است، بنابراین قابل پیش‌بینی است که مسجدی از این استان در لیست مسجدهای معروف ایران وجود داشته باشد. این مسجد که به آن مسجد جمعه هم می‌گویند، به‌خاطر مناره‌های بسیار بلند 52 متری‌اش معروف شده است.

این مسجد نیز دارای نقش‌ونگارها، قرآن و احادیث نوشته‌شده با خط کوفی، رنگ‌ها و قرینه‌سازی‌های هیجان‌انگیز است. این مسجد نه‌تنها جزو مسجدهای مهم ایران است، بلکه یکی از شاهکارهای معماری در یزد نیز است.

 

مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد مشهد یکی از مسجدهای معروف ایران است که قسمتی از این شهرت به‌خاطر داستانی است که در پس ساخت آن وجود دارد. احتمالاً داستان مسجد گوهرشاد را از کتاب‌های دوران مدرسه به‌خاطر بیاورید. گوهرشاد نام همسر یکی از پادشاهان دوره تیموری به نام شاهرخ است که این مسجد را برای همسرش ساخته بود.

در طی زمان این مسجد به محلی برای آگاهی و مقاومت در برابر استبداد تبدیل شده بود. با گسترش فضای حرم اما رضا (ع) این مسجد اکنون در فضای حرم قرار دارد و زائران حرم از پس از زیارت خود از این مسجد نیز بازدید می‌کنند. گفته می‌شود گوهرشاد سالیانه در میان مساجد ایران بیشتر بازدیدکننده را دارد.

 

مسجد کبود تبریز

یکی دیگر از مسجدهای معروف ایران مسجد کبود یا مسجد جهانشاه یا به زبان ترکی گوی مچد است که در تبریز قرار دارد. این مسجد یکی از زیباترین مسجدهای ایران است که معماری خاص و بی‌نظیر و رنگ‌های فوق‌العاده آن توجه بسیاری از گردشگران را به خود جذب می‌کند. این مسجد کاشی‌کاری‌های متنوع آبی دارد و لقب فیروزه اسلامی را از آن خود کرده است.

این مسجد در قرن هشتم به دستور دختر جهانشاه، حکم‌ران سلسله قراقویونلو ساخته شده است و در ابتدا جزو مجموعه‌ای بزرگ‌تر بوده، اما اکنون تنها بنای مسجد باقی‌مانده است. این مسجد یک‌بار به‌علت زلزله تقریباً نابود شده بود، اما پس از حدود 150 سال مجدداً ساخته شد و دوباره زیبایی و درخشش سابق خود را بازیافت.

 

مسجد آقابزرگ

این مسجد بزرگ که جزو مسجدهای معروف ایران هم هست، در دوران قاجار توسط ملا مهدی نراقی ملقب به آقابزرگ در کاشان ساخته شد. این مسجد داخل عمارتی بزرگ‌تر که شامل یک مدرسه نیز است، واقع‌شده است. معماری خاص این بنا، مانند برخی دیگر از بناهای تاریخی کاشان، طوری طراحی شده است که با تغییرات جریانات هوا، در تابستان خنک باشد و در زمستان به راحتی گرم شود.

کل این بنا اکنون عمارتی تاریخی و یکی از جاذبه های گردشگری کاشان است.

 

مسجد رنگونی‌ها

مسجد رنگونی ها یکی از مسجدهای معروف ایران و واقع در آبادان است. علت شهرت این مسجد، معماری خاص و غیررایج آن به‌عنوان یک مسجد است. در واقع اگر بیرون آن بایستید نمی‌توانید متوجه شوید که این ساختمان یک مسجد است و ممکن است آن را با یک بنای تاریخی، موزه یا اداره اشتباه بگیرید.

سبک معماری این مسجد هندی است و علت تفاوت ظاهری آن نیز همین است. این مسجد توسط پاکستانی‌هایی که حدود 100 سال پیش برای شرکت نفت کار می‌کردند، در این محل ساخته شده است.

 

کلام آخر درباره مسجدهای معروف ایران و جاذبه‌های گردشگری آن‌ها

ما در این مقاله به بررسی مسجدهای معروف ایران، برخی از ترین‌های مساجد مانند بزرگ‌ترین، کوچک‌ترین و… پرداختیم. آرام‌گاه‌های امام‌زادگان نیز درون خود مسجد دارند که این‌جا به آن بناها نپرداختیم. همچنین برخی از آتشکده‌ها پس از ورود اسلام به ایران به مسجد تبدیل شده‌اند که آن‌ها را نیز بررسی نکردیم.

ما در این مقاله تنها بناهایی را بررسی کردیم که پس از ورود اسلام به ایران، با معماری نوین اسلامی که پیش از اسلام وجود نداشته است، ساخته شده‌اند و مراکز عبادت، نماز جمعه، پاسخ به سوالات دینی و رسیدگی به امور مسلمانان بوده‌اند. تمامی این مساجد جدا از این‌که از جاذبه‌های توریستی شهر خودشان محسوب می‌شوند، هم‌اکنون فعال و محل عبادت هستند.

چه مساجدی در شهر شما وجود دارند که جزو جاذبه‌های گردشگری شهر محسوب می‌شوند؟ آیا تاکنون از مساجد تاریخی بازدید کرده‌اید؟ دوست دارید کدام‌یک از مساجدی را که در این مقاله نام بردیم، ببینید؟ شما می‌توانید نظرات و پیشنهادات خود را درباره مسجدهای معروف ایران با ما و سایر خوانندگان فانیبو در میان بگذارید.

 

جذاب‌ترین پست‌های روز را در صفحۀ اینستاگرام فانیبو دنبال کنید.

حتما بخوانید: جاهای دیدنی ایران که حتما باید دیده باشید